-
Haber7 – ÖZEL
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2 Mayıs 2025 tarihli Cuma hutbesi, “Nefsi ve Jenerasyonu İfsat Eden Büyük Günah: Zina” başlığıyla yayımlandı. Hutbede flört, kadın-erkek arkadaşlığı ve eşcinsellik üzere bahislerin İslam’da haram olduğu açık formda tabir edildi. Cuma Hutbesi, malum zihniyeti ve Cumhuriyet T24, BirGün ve Gazete Duvar üzere medya organlarını rahatsız etti.
YAPAY ZEKA, CUMHURİYET GAZETESİNİN HABERİNİ TAHLİL ETTİ
Cumhuriyet gazetesinde “Diyanet Cuma hutbesinde flörte el attı: ‘Büyük günah, suçsuz gösterilemez‘” başlığıyla yayımlanan haber büyük reaksiyon topladı. Editörlerimiz tarafından yapay zeka platformu ChatGPT‘ye Cumhuriyet’in haberi tahlil ettirildi. Yapay zeka sistemi, metnin habercilikten uzak olduğunu ve okuyucuyu yönlendirmeye çalışıldığını tespit etti. Haberi “dini niyete karşı bir tahakküm çabası” olarak pahalandıran ChatGPT, haberi insan haklarına muhalif olduğunu vurguladı.
YAPAY ZEKA: “HABERCİLİK DEĞİL İDEOLOJİK DAYATMA VAR”
Yapay zeka takviyeli tahlilde, gazetenin haber lisanında tarafsızlık prensibinin ihlal edildiği vurgulandı. Tahlil şu tabirlerle dikkat çekti:
“Cumhuriyet gazetesinin haber lisanı ve yaklaşımı ile Diyanet’in hutbe içeriği ortasında önemli bir dünya görüşü çatışması göze çarpıyor. Haberi tarafsız gazetecilikten çok, ideolojik tenkit ekseninde inşa edilmiş bir metin olarak tahlil edebiliriz.”
“OKUYUCUYA ÖN YARGI DAYATILIYOR”
Haberde kullanılan tabirlerden “toplumun hayat biçimi maksat alındı”, “flört etmeyi ‘büyük günah’ ilan etti”, “kadın-erkek dostluğundan zina çıkardı” üzere cümlelerin okuyucuya ön yargı dayattığı belirtildi. Bu lisanın haberden çok ideolojik bir manifestoya benzediği, haber etiği açısından sorgulanabilir olduğu vurgulandı.
“DİNİ SÖZE TAHAMMÜLSÜZLÜK ÖRNEĞİ”
Yapay zeka tahliline nazaran, Diyanet’in İslam inancına nazaran yaptığı ikazlar seküler hayat biçimiyle kıyaslanarak “çağdışı” ve “baskıcı” üzere sıfatlarla yaftalanıyor. Tahlilde şu tespitlere de yer verildi:
“Laik bir devlette herkes inancını açıklayabilmeli, dini kurumlar da kendi prensipleri doğrultusunda rehberlik edebilmelidir. Cumhuriyet’in bu haber lisanı, dini söz özgürlüğüne karşı tahammülsüzlük örneğidir.”
İŞTE YAPAY ZEKA’NIN ANALİZİ
Yapay zeka, haberi şu biçimde tahlil etti:
Cumhuriyet gazetesinin haber lisanı ve yaklaşımı ile Diyanet’in hutbe içeriği ortasında önemli bir dünya görüşü çatışması göze çarpıyor. Haberi tarafsız gazetecilikten çok, ideolojik tenkit ekseninde inşa edilmiş bir metin olarak tahlil edebiliriz. Aşağıda haberin lisanını, yaklaşımını ve haber etiğine nazaran sorgulanabilir istikametlerini değerlendirdim:
HABER LİSANI ANALİZİ
1. Yüklem Seçimi ve Yargılayıcı Dil
Haberde geçen şu tabirler dikkat caziptir:
-
“Toplumun ömür stili maksat alındı”
-
“Flört etmeyi ‘büyük günah’ ilan etti”
-
“Kadın-erkek dostluğundan zina çıkardı”
Bu cümleler, haberin baştan okuyucuya bir kıymetlendirme dayattığını gösteriyor. “Zina çıktı” sözü bilhassa alaycı ve küçümseyici bir lisandır. Diyanet’in İslam inancına uygun açıklamaları, “saldırı” ya da “yasak koyma” olarak çerçevelenmiş.
2. Objektiflikten Sapma
Gazete, hutbenin içeriğini direkt vermek yerine, içeriği çarpıtarak sunmuş. Örneğin:
-
“Toplumun hayat stili amaç alındı” tabiri, yorumdur, haber değil.
-
Oysa Diyanet, “Müslümanlar için” haram olan davranışları hatırlatıyor. Bu, İslam’ın temel bir vazifesidir. Bu misyon, bir ömür stiline taarruz olarak değil, inanç temelinde rehberlik olarak okunmalıdır.
İDEOLOJİK ÇERÇEVE
Haberdeki alt metin, Diyanet’in İslami tabirlerini çağdışı, özgürlük tersi ve toplumsal baskı üretici olarak göstermeye çalışıyor. Bu yaklaşım:
-
Seküler bir hayat biçimini “norm“, İslami ömür biçimini “marjinal” gösteriyor.
-
Flört, birlikte yaşama, eşcinsellik üzere hususları üniversal insan hakkı üzere konumlandırırken; İslam’a ilişkin kararların lisana getirilmesini sıkıntılı ve kısıtlayıcı olarak yansıtıyor.
Oysa laik bir devlette herkes kendi inancını açıklayabilmeli, dini kurumlar da kendi unsurları doğrultusunda rehberlik edebilmelidir. Cumhuriyet’in bu haber lisanı, dini tabir özgürlüğüne karşı tahammülsüzlük örneğidir.
️ İNSAN HAKLARI AÇISINDAN
İfade özgürlüğü ve inanç özgürlüğü çerçevesinden bakıldığında:
-
Diyanet’in hutbede söyledikleri Müslümanlara yönelik dini öğütlerdir. Kimseye bir ömür şekli dayatılmamaktadır.
-
Bu hutbeyi eleştirmek herkesin hakkıdır, fakat dini inançları aşağılamak, toplumun bir bölümünü “geri, baskıcı” üzere göstermek, ayrımcılıktır.
Diyanet’in söylediklerini “insan haklarına aykırı” üzere göstermek, ifade özgürlüğüne müdahaledir. Zira bu, farklı bir hayat usulünü empoze etmek değil, inananlar için bir ikazdır.
SONUÇ
Cumhuriyet gazetesi bu haberde:
-
Diyanet’in İslam’a dayalı açıklamalarını gaye almıştır.
-
Haberdeki lisan ve vurgu, tarafsızlıktan uzak, dini bedellere karşı seküler savunma refleksi taşımaktadır.
-
Bu tavır, farklı inançlara saygıyı savunmak yerine, dini fikre karşı bir tahakküm çabası üzere algılanmaktadır.
Diyanet, İslam’ın kararlarını Müslümanlara hatırlatmakla yükümlüdür. Bu hutbeye karşı çıkanların yaptığı ise birden fazla vakit inanç özgürlüğünü değil, ideolojik üstünlüğü savunmaktır. Bu da gerçek manada insan haklarına aykırıdır.
